Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооны Нарийн бичгийн дарга бөгөөд Ажлын албаны дарга Б.Алтанзултай ярилцлаа.

-Сүүлийн үед хийж байгаа ажлаасаа танилцуулахгүй юу?

-Орчны бохирдлыг бууруулах Үндэсний хороо агаарын бохирдлыг бууруулах ажлынхаа хүрээнд нийслэлд үйл ажиллагаа явуулж байгаа Тавантолгой түлш компанийн түлш үйлдвэрлэж байгаа технологийг сайжруулахаар 14 зүйл бүхий албан шаардлагыг хүргүүлээд байна.

Бид шаардлага хүргүүлээд орхих биш Хорооны дэргэдэх эрдэмтдийн зөвлөлийн бүрэлдэхүүнээс гаргасан зөвлөмжийн хүрээнд шахмал түлшний технологи дээр бага зэрэг нэмэлт өөрчлөлт оруулах саналуудыг тусгасан. Үүний үр дүнд Тавантолгой түлш компаний үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн буюу сайжруулсан шахмал түлш нь технологийн шаардлагыг хангасан байх болно. Тухайлбал, уугихгүй байж өвлийн улиралд ямар нэгэн чийг авахгүйгээр галлагааг бүрэн явуулах боломжийг бүрдүүлэх юм. Засгийн газрын 2017 оны 62 дугаар тогтоолоор түүхий нүүрс хэрэглэхийг хориглосон шийдвэр гарсан. Мөн Монгол Улсын Шадар сайдын 2021 оны123 дугаар тушаалаар Улаанбаатар хотын агаарын чанарыг сайжруулах бүсэд нам даралтын зуухтай, уур үйлдвэрлэдэг болон дулаан үйлдвэрлэдэг тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжүүдийн түүхий нүүрс хэрэглэхийг   2022 оны тавдугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн хориглох шийдвэр юм. Үүнийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд уур үйлдвэрлэгч, дулаан үйлдвэрлэгч аж ахуйн нэгж, иргэнтэй уулзалт зохион байгуулаад түүхий нүүрс түлэхгүй гэдэг бүх талынхаа харилцан ойлголцлыг уулзалтаараа баталгаажуулаад байна. Дээрх ажлын хүрээнд бид уур болон дулаан үйлдвэрлэгч аж ахуйн нэгжийн удирдлагад үйл ажиллагаандаа техникийн өөрчлөлт, шинэчлэлт хийх, байгальд ээлтэй технологи нэвтрүүлэх зэрэг Шадар сайдын шийдвэрт заасны дагуу энэ арга хэмжээнүүдийг танилцуулсан.

Аж ахуйн нэгжүүд 5 дугаар сарын 15-ны өдөр гэхэд түүхий нүүрс түлэхгүйгээр угаасан болон баяжуулсан нүүрс хэрэглэх шаардлагыг хэрэгжүүлэхэд бэлтгэл ажил хангаж эхэлсэн. Үүний хүрээнд НМХГ, НЦГ, Нийслэлийн агаарын бохирдолтой тэмцэх газар, Нийслэлийн хэсэгчилсэн инженерийн байгууламжийн газар, Нийслэлийн захирагчийн ажлын алба гээд хамтарсан ажлын хэсэг дээрээс уур, дулаан үйлдвэрлэгч аж ахуйн нэгжүүдийнхээ зууханд шалгалт хийж байна. Хэрэв угаасан нүүрс (мидлинг) хэрэглэх, боловсруулсан нүүрс буюу баяжуулсан нүүрс түлбэл зуухны яндан тус бүр дээрээ утаа шүүгч суурилуулсан байх шаардлагыг тавьж байгаа. Мөн яндан бүрт утаа хэмждэг багажийг байрлуулсан байх. Дээрээс нь орчны бохирдлыг тоос, үнсгүй байлгах, угаасан болон баяжуулсан нүүрсний тоос шороог гаргахгүй байх үүднээс битүүмжлэлтэй саванд байлгах гэсэн шаардлагыг тавьж байгаа. Ямар ч гэсэн агаарт угаарын хий, тоосонцор ялгарахгүй байх ёстой.

-Аж ахуйн нэгжүүд баяжуулсан болон угаасан нүүрс хэрэглэнэ гэж байна. Энэ талаар товч тайлбарлаж өгөөч?

-Баяжуулсан болон угаасан нүүрс (мидлинг) гэж хоёр янзын бүтээгдэхүүн байгаа. Баяжуулсан гэхээр фракцалаад дээр нь нэмэлт бодисууд холиод шаталтыг нь өндөрсгөж зууханд бүрэн шаталт явуулах нөхцөлийг зууханд бүрдүүлэхыг хэлээд байгаа юм. Харин угаасан нүүрс гээд байгаа нь Эрдэнэс тавантолгойн нүүрсийг угаагаад үлдэж байгаа үлдэгдэл хэсгийг хэлж байна. Яг зуухны чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжийн холбогдох хүмүүс баяжуулсан, угаасан нүүрс (мидлинг) гэдгийг мэдэж байгаа.

-Өнгөрсөн жил гэр хорооллын айлуудад угаарын хий мэдэрдэг тоног төхөөрөмж өгсөн. Энэ хэр үр дүнтэй болсон бэ?

-Өнгөрсөн жил Дэлхийн банкны санхүүжилтээр агаарын чанарын суурин харуулын автомат станцыг Улаанбаатар хотын хэмжээнд хоёрыг нэмж байрлуулахаар нийслэлийн хэмжээнд 18 суурин харуулын автомат станц ажиллаж байна. Энэ жил Налайх дүүрэг болон Шархадны орчимд байршуулж байгаа. Энэ орчмын агаарын чанар ямар байгаа мэдээллийг иргэд, олон нийт агаар.мн цахимаас шууд авах боломжтой. Мөн энэ жилээс эхлээд Налайх дүүргийн агаарын чанарыг сайжруулах бүсэд оруулж байгаа. Энэ хүрээнд Налайх дүүрэг дэх агаарын чанар ямар байгааг хянах боломж бүрдэж байна. Тус дүүрэгт байгаа 7600 орчим яндантай айл бий. Энэ айлуудыг бид сайжруулсан шахмал түлшээр хангана. Үүний бүх тооцооллыг хийгээд “Тавантолгой түлш” компанид хүргүүлсэн байгаа.

Нийслэлийн төвийн зургаан дүүргийн айлуудад тавьсан угаарын хийн мэдрэгч төхөөрөмж бий. Мэдрэгчийг нь дамжуулагч тоног төхөөрөмжтэй нь суурьлуулсан байгаа. Энэ болгоныг бид Налайх дүүрэгт хэрэгжүүлнэ. Ингэснээр тус дүүргийн иргэдийг угаарын хийн хордлогоос хамгаалах нөхцөл бүрдэнэ. Угаарын хийн мэдрэгч, дамжуулагч технологи нь тухайн айлын иргэд угаарын хийн хордлогод ороод утсаа авахгүй тохиолдолд мэдээллийг хүлээж аваад төв рүүгээ дамжуулна. “Тавантолгой түлш” компанийн Хэрэглэгчдэд үйлчлэх албаны хяналтын ажилтнууд  хяналтын камераар хянаж ажиллана. Угаарын хийн дуудлага хяналтын камерт тухайн дүүргийн дугаар багийн дугаар тоотын Доржийнд угаарын хий гарлаа гэсэн мэдээлэл гарч ирнэ. Энэ мэдээллийг тухайн тойргийг хариуцаж буй байцаагчид мэдэгдэх, хөрш айлд мэдэгдэж яаралтай тусламж үзүүлэх мөн  холбогдох байгууллагуудад нь мэдэгдэж угаарын хордлогоос иргэдийг хамгаалах нөхцөлийг бүрдүүлсэн болно. Одоогийн байдлаар 200 орчим айлыг нэг байцаагч хариуцаж байгаа.Тэгэхээр энэ бүх мэдээллийг тухайн хүний гар утасны дугаараар шууд өгөх боломжийг бүрдүүлж холбогдсон байгаа.

-Нийслэлийнхэн Тавантолгойн түлшийг хэрэглээд багагүй хугацаа өнгөрлөө. Энэ түлшийг хэрэглэснээр ямар өөрчлөлт гарав?

-“Тавантолгой түлш” компанийн бүтээгдэхүүн сайжруулсан шахмал түлш өнөөдрийн байдлаар агаарын чанарын бохирдлыг 50 орчим хувиар бууруулсан. 2020-2021 оны өвлийн галлагааны үед агаарын чанар бага зэрэг бохирдсон. Энэ нь Тавантолгой түлш компанийн сайжруулсан шахмал түлшний үйлдвэрлэлийн технологид тухайлбал холигч, хатаалт дээр бага зэргийн алдаа гарсан гэж үзэж байгаа. Энэ жил энэ алдаа гарахаас хамгаалж дээрх технологиудыг яаралтай өөрчлөх үүрэг өгсөн. Одоо өөрчлөлтийг хийгээд үйл ажиллагаа нь явж байна. Агаарын бохирдлын хувьд нөлөөлж байгаа хүчин зүйл бий. Байгаль, цаг уурын хүчин зүйл яах аргагүй нөлөөлдөг.

Энэ юутай холбоотой гэвэл дүн өвлийн хүйтэн арванхоёр, нэг, хоёрдугаар сард Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх агаар мандалд Сибирийн их даралтын орон (антициклон) тогтсоноор үүлгүй, салхи багатай үед газрын гадарга хөрж дулаанаа алдаж темпратурын инверс бүрэлддэг. Үүний улмаас агаар дээшээ сарниж сэлгэгдэх бус доошоо сууж олон эх үүсвэрээс гарч буй бохирдол тунарч хөдөлгөөнгүй тогтуун болдог. Тэгэхээр дор байгаа агаар сэлэгдэж чаддаггүйгээс бохирдол нэмэгддэг гэсэн үг. Газрын гадрагаас дээш хөөрсөн агаар эзэлхүүнээ тэлж темпратур нь буурдаг ерөнхий зүй тогтолтой боловч цаг агаарын тодорхой нөхцөл бүрдсэн үед эсрэг байдал үүсч дээшлэх тусам агаарын темпратур нэмэгдэх явдал ажиглагддаг. Үүнийг темпратурын инверс  гэж нэрлэдэг.

Темпратурын инверсийн эрчим хүчтэй инверс зузаан байх тусам агаар бохирдуулагч бодисуудын хөдөлгөөн тушигдан инверсийн давхаргад хуримтлагдаж агаарын бохирдол энгийн нүдээр харагдахуйц ихэсдэг юм.

Олон хоногоор инверс задрахгүй торгтвортой байснаас агаарын бохирдол нэмэгдэх нэг шалтгаан болж байгаа юм. Улаанбаатар хотын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар 194 мянга орчим гэр хорооллын айл гал түлж байна гэдэг нь утаа гаргаж байна гэсэн үг. Өнгөрсөн жил нөлөөлсөн нэг хүчин зүйл нь цар тахлын үед тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөн 90 хувь зогсоход агаарын чанар харьцангуй бага байсан. Тэгэхээр тээврийн хэрэгслээс ялгарч байгаа агаар бохирдуулагч бодис өндөр байна. Нийслэлийн хэмжээнд 650 мянган тээврийн хэрэгслийн 90 гаруй хувь нь 10-аас дээш насжилттай хөдөлгүүртэй автомашин байна. Нэгдүгээрт, энэ нь муу бөгөөд хөдөлгөөүрт дутуу шаталт явагдаж байна. Хоёрдугаарт, 90 орчим хувийн тээврийн хэрэгсэл чинь Евро-2 шатахуун хэрэглэдэг учраас чанарын шаардлага хангадаггүй. Бүрэн шаталт явагддагүйгээс хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Тэгэхээр олон жилийн насжилттай мотор, чанарын стандарт хангалтгүй  дутуу шаталттай шатахууны агаарт ялгарах хорт бодис нь өндөр байна.

Ийм зүйлүүд агаарыг бохирдуулж байна. Улаанбаатар хотын хэмжээнд түүхий нүүрс түлж байгаа II, III, IV цахилгаан станц, Амгалан дулааны төв, Сэлбэ дэд төвийн яндангаас гарч байгаа утаа, тоосонцор агаарыг бохирдуулж байгаа үндсэн эх үүсвэр нь болж байна.

Үндэсний хорооны дэрэгдэх эрдэмтдийн зөвлөлийн доктор, инженерүүд ч хэлдэг. Мөн олон улсын туршлага, бусад улс орны агаарыг бохирдлыг бууруулах туршлагыг судлахад түлш, зуух, яндангаа сайжруулах ёстой юм байна. Түлш, зуух, яндан гурав гурвуулаа сайн байж агаарт ялгарах хорт бодис багасна. Тэгэхээр бүрэн шаталттай зуухыг шаардлага хангасан долоон аж ахуйн нэгжийн 8-9 зуух байна. Үүнээс илүү монгол инженерүүдийн хийсэн зуухнууд ч байна. Энэ зуухнуудыг нийслэлийн гэр хорооллын айлуудад хэрэглүүлэх асуудлыг тавьж байгаа. Тавантолгой түлш компанийн сайжруулсан шахмал түлшний шинж чанарыг үзвэл өндөр илчлэгтэй түлш юм. Өнөөдрийн байдлаар 2-3 жил өндөр илчлэгтэй нүүрсийг энгийн зууханд шатаахаар лист төмөр нь нимгэрч, гагнаасаараа салсан зэрэг нөхцөл байдалтай байна. Тавантолгой түлш компанийн сайжруулсан шахмал түлш дутуу шатахаар угаарын хий, тоосонцор нэмэгддэг. Үүнээс болж иргэд угаартах нөхцөл үүсч байгаа. Тиймээс түлшийг бүрэн бүрэн шаталттай болгохын тулд зайлшгүй стандартын зуух, ионжуулан утаа шүүх яндантай болох шаардлагатай байгаа юм.