Барилга, хот байгуулалтын яамны Нийтийн аж ахуй, инженерийн дэд бүтцийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Г.Цогтсайхантай ярилцлаа.
-Нийтийн аж ахуйн үйлчилгээний салбарын түүхт 91 жилийн ой тохиож байна. Салбарын хэмжээнд ойн өдрийг хэрхэн өнгөрүүлж байна вэ?
-Орон сууц нийтийн аж ахуйн салбарын нийт ажилтан, албан хаагчид болон хэрэглэгчдэдээ нийтийн аж ахуйн үйлчилгээний ажилтны өдрийг тохиолдуулан мэндчилгээ дэвшүүлж сайн сайхныг хүсэн ерөөе.
Бид Нийтийн аж ахуйн үйлчилгээний салбар үүсэж хөгжсөний ой, Нийтийн аж ахуйн үйлчилгээний ажилтны өдрийг жил бүр бүтээлчээр тэмдэглэн өнгөрүүлж ирсэн.
Энэ жил уламжлалт ёсоороо “Хэрэглэгчээ сонсъё” нээлттэй хаалганы өдөрлөгийг нийт ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт үйлчилгээ эрхэлж буй тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагуудын хүрээнд 2022 оны аравдугаар сарын 07-ны өдөр Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээг зохицуулах зөвлөлтэй хамтран зохион байгуулж, орон даяар тэмдэглэн өнгөрүүллээ. Энэхүү арга хэмжээг аймаг, орон нутгийн хувьд тухайн нутаг дэвсгэртээ, нийслэлийн хувьд ус суваг болон орон сууцны ашиглалт, үйлчилгээ эрхэлж буй байгууллагууд тус бүртээ бүтээлчээр зохион байгууллаа.
Салбарт Монгол Улсын Их Хурлын 2020 оны 52 дугаар тогтоолоор баталсан “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны бодлого, “Шинэ сэргэлтийн бодлого”, Монгол Улсын 2020-2025 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл болон Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр зэрэг бодлогын баримт бичгүүдийг удирдлага болгон хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.
Салбарын нэгдсэн бодлого зохицуулалтын хүрээнд: Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулж, 2021.07.05-ны өдөр Монгол Улсын Их Хуралд өргөн барьсан. 2022.05.13-ны хуралдаанаар хэлэлцэхийг дэмжсэн.
Мөн Монгол Улсын Засгийн газрын 2020 оны 203 дугаар тогтоолоор баталсан “Монгол Улсын Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөө”-нд Орон сууцны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулж Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэхээр заасан юм.
Энэ ажлын хүрээнд Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2022 оны 01 дүгээр сарын 12-ны өдрийн 11 дүгээр тушаалаар “Орон сууцны ашиглалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл”-ийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулж, Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөнд туссаны дагуу 2022 оны УИХ-ын намрын чуулганд өргөн барихаар төлөвлөн ажиллаж байна.
Хүн амын өсөлт, хот, суурин газрын нягтаршил, иргэдийн оршин суух нөхцөлөө сайжруулах хэрэгцээ, шаардлагыг хангах, үүнтэй холбогдуулан орон сууцны барилгын ашиглалтын менежментийн үйл ажиллагааг дэмжих механизмыг бий болгох, дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн ашиглалт, засвар үйлчилгээг тогтмол хийх бүтцийн оновчтой тогтолцоог бий болгох, орон сууцны ашиглалтын үйл ажиллагаа дахь төрийн оролцоог зөв тодорхойлох шаардлагатай байна.
Хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулахдаа Канад, Австрали, ОХУ, Солонгос, Япон, Герман зэрэг улс орны туршлагыг судалж, хуулийн хэрэгжилтийн судалгаа, шинжилгээний тайлан, дүгнэлтэд үндэслэн холбогдох төрийн яамд, агентлаг болон орон нутгийн захиргааны байгууллагууд, салбарын хувийн хэвшлийн байгууллага, мэргэжлийн холбоодын оролцоог ханган боловсруулсан бөгөөд олон удаагийн хэлэлцүүлгийг танхимаар болон цахим хэлбэрээр зохион байгуулж, холбогдох саналыг авч, хуулийн төсөлд тусгаад байна.
-Салбарын өнөөгийн төлөв байдлын тухай хэрхэн дүгнэж хэлэх вэ?
-Хот байгуулалт, Барилга, Нийтийн аж ахуйн салбар нь салшгүй холбоотой чухал салбарууд юм. Хот суурин газар төлөвлөгдөөд, барилга байгууламж баригдаад түүнийг ашиглалтаас гартал иргэдэд тасралтгүй үйлчилгээ үзүүлэх нь Нийтийн аж ахуйн салбарын үүрэг юм. Хэдийгээр улс орон зах зээлийн системд шилжсэн үеэс бүрэн утгаараа зах зээлд шилжиж чадаагүй ганц салбар нь Нийтийн аж ахуйн салбар болж үлдсэн ч иргэд оршин суугчдын амьдралын амин чухал үйлчилгээг өдөр тутам тасралтгүй гүйцэтгэж байна.
Салбарын хэмжээнд, Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч буюу ашиглалтын байгууллага 208, нийт ажиллагсад 10695, нийт хэрэглэгч 614728, жилд олборлосон ус 140474 мян.м3, орлого 195 260 сая.төгрөг, зарлага 234074 сая.төгрөг, өр төлбөр 324 400 сая.төгрөг, шугам сүлжээний дундаж насжилт 30-аас дээш жил, ажилчдын дундаж цалин 1163000 байна. Эдгээр үзүүлэлтүүд нь өмнөх оны мөн үеэс сайжирсан ч цаашид тодорхой ажлуудыг зохион байгуулж үр дүнд хүргэх шаардлагатай байна.
-Улаанбаатар хотын болон аймгийн төвүүдийн цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэх ажил үргэлжилж байна.Салбарын хэмжээнд хийгдэж байгаа хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?
-Нийтийн аж ахуйн үйлчилгээний салбарт 2016 оноос хойш олон улсын банк, санхүүгийн байгууллага, гадаад улс орны санхүүжилтээр Улаанбаатар хот, 16 аймгийн төвийн цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэх төслүүдийг хэрэгжүүлж ирлээ. Тухайлбал, Азийн Хөгжлийн банктай хамтран Архангай, Дорноговь, Өмнөговь, Өвөрхангай, Булган, Хөвсгөл, Дундговь, Хэнтий аймгуудын төвд хоногт тус бүр 3000 м3 хүчин чадалтай орчин үеийн биологи цэвэрлэгээний цэвэрлэх байгууламжийг ашиглалтад оруулаад байна. Төслийн хэмнэлтийн хөрөнгөөр Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай суманд хоногт 50 м3, Өвөрхангай аймгийн Хужирт суманд хоногт 310 м3 хүчин чадалтай цэвэрлэх байгууламж, цэвэр усны гүний худгийн барилга, усан сан, цэвэр усны шугам сүлжээ барих ажлуудыг нэмэлтээр хийж байна. Цэвэрлэх байгууламжийн үйл ажиллагааг жигдрүүлэх зорилгоор тохируулга, зүгшрүүлэлтийн ажил нэг жилийн хугацаанд үргэлжилнэ. Сүхбаатар аймгийн төв, Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сум, Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын төвийн цэвэрлэх байгууламжийн барилга угсралтын ажлуудыг 2022 оны 12 сар гэхэд гүйцэтгэж дууссанаар эдгээр байгууламжууд ашиглалтад бүрэн орно.
2021 оноос Бүгд Найрамдах Польш улстай хамтран Баян-Өлгий, Увс, Завхан, Говьсүмбэр “Аймгуудын бохир ус цэвэрлэх байгууламжийг өргөтгөн шинэчлэх, шинээр барих төсөл”-ийг хэрэгжүүлж эхлээд байна. Эдгээр байгууламжууд ашиглалтад орсноор хөрсний бохирдлыг бууруулж орон нутагт үйлдвэрлэл үйлчилгээ хөгжих нөхцөл бүрдэхийн зэрэгцээ тухайн орон нутгийн суурьшлын бүс өргөжин тэлэх, иргэд ая тухтай, эрүүл орчинд ажиллаж амьдрах нөхцөл бүрдэнэ.
-Улаанбаатар хотын Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэлт, барилга угсралтын ажил хэр урагшилж байна вэ?
-Улаанбаатар хотын шинэ цэвэрлэх байгууламжийн хүчин чадал нь хоногт 250,000м3, барилга угсралтын ажил 61 гаруй хувьтай 2024 онд ашиглалтад орно. Ахуйн болон урьдчилан цэвэрлэсэн үйлдвэрийн хаягдал усыг Монгол Улсын MNS:4943-2015 стандартын түвшинд хүргэж цэвэршүүлэх, байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах зорилготой. Цэвэрлэх байгууламж нь бохир ус цэвэрлэх, лаг боловсруулах гэсэн үндсэн хоёр технологийн дагуу ажиллана. Бохир усанд механик цэвэрлэгээ, биологи цэвэрлэгээ, нэмэлтээр физик, химийн цэвэрлэгээ хийгдэх юм. Цэвэрлэгдэн гарсан усыг 6.5 км урт сувгаар дамжуулан Туул голд нийлүүлнэ.
Түүнчлэн Мянганы сорилтын сангийн Компакт гэрээний хүрээнд Ус дахин боловсруулах үйлдвэр баригдах бөгөөд шинэ төв цэвэрлэх байгууламжаас гарч байгаа цэвэрлэгдсэн уснаас хоногт 50,000 м3 усыг авч дахин цэвэршүүлэн ДЦС-3, ДЦС-4-ийн хөргөлтийн системд ашиглахаар тооцон төлөвлөсөн. Үүний үр дүнд Улаанбаатар хотын ус хангамжийн найдвартай ажиллагаа нэмэгдэж, технологийн хэрэгцээнд нийлүүлж байгаа гүний цэвэр усыг хэмнэдэг болно.
-Мөн сумдад инженерийн дэд бүтэцтэй болгох төсөл хэрэгжиж эхэлсэн. Тус төсөл хэдэн хувьтай явж байна вэ?
-“Сумын хөгжил: Инженерийн дэд бүтцийн хангамж” төсөл, арга хэмжээг Засгийн газрын 2021 оны 161 дүгээр тогтоолоор батлуулсан. Энэ төсөл арга хэмжээний хүрээнд ойрын жилүүдэд 59 сумдад шинээр инженерийн дэд бүтцийн хангамжийг барьж байгуулахаар төлөвлөсөн юм. Өнөөдрийн байдлаар 17 суманд барилга угсралтын ажлыг гүйцэтгэж, 11 сумын инженерийн дэд бүтцийн хангамжийн зураг төслийг боловсруулж байна. Архангай аймгийн Эрдэнэмандал, Баянхонгор аймгийн Өлзийт, Өвөрхангай аймгийн Хайрхандулаан сумдын инженерийн хангамжийн шугам сүлжээ, барилга байгууламжийг өнгөрсөн онд ашиглалтад оруулсан.
Энэхүү төсөл, арга хэмжээ нь үйлдвэр, үйлчилгээг хөгжүүлэхэд шаардлагатай дэд бүтцийг бий болгох ялангуяа, инженерийн шугам сүлжээ, барилга байгууламжийг шинэчлэх, шинээр барих, сумын иргэдэд нийтийн аж ахуйн үйлчилгээг иж бүрнээр хүргэх, тогтвор суурьшилтай ажиллаж амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх, эрүүл ахуйн шаардлагыг хангах, төвлөрлийг сааруулах зорилготой төсөл юм.
Мөн Шинэ сэргэлтийн бодлогын Хот, хөдөөгийн сэргэлт арга хэмжээний хүрээнд Хөшигийн хөндийн шинэ суурьшлын бүсийн инженерийн дэд бүтцийн хангамжийн эхний ээлжийн барилга угсралтын ажлыг эхлүүлээд байна. Хөшигийн хөндийн “Шинэ зуунмод”, “Зуунмод”, “Майдар” зэрэг хотыг шинээр байгуулахаар төлөвлөсөн бөгөөд эдийн засгийн өндөр өсөлттэй бүс нутаг, түүнийг дагасан чөлөөт бүс, тээвэр, логистикийн болон худалдаа, бизнес, үйлдвэрлэлийн шинэ төвүүд бий болж, улс орны эдийн засагт тодорхой хэмжээний үр өгөөж өгөх болно.
Товчхон хэлэхэд Барилга, хот байгуулалтын сайдын багцад 2022 онд нийтийн аж ахуйн салбарт улсын хэмжээнд шинээр нийт 114 төсөл, арга хэмжээг батлуулан хэрэгжүүлж байгаагаас инженерийн шугам сүлжээний ажил нь 46 төсөл арга хэмжээ хэрэгжиж байна. Үүнээс 86 төсөл, арга хэмжээ 2023 онд дамжин хэрэгжихээр байна. Нийт 114 төсөл, арга хэмжээнээс 21 багц төсөл, арга хэмжээ нийслэлд, 93 төсөл, арга хэмжээг аймгуудад хэрэгжүүлж байгаа юм.
-Салбарын хэмжээнд тулгамдсан асуудлууд юу байна вэ. Тэдгээрийг хэрхэн шийдвэрлэхээр ажиллаж байгаа бол?
Нэгдүгээрт: Салбарын хүний нөөцийн тогтвор суурьшилтай байдал, тэдгээрийг сургаж дадлагажуулах, чадавхжуулах, мэргэшүүлэх, шинэ ажилтан бэлтгэх асуудал нь тулгамдаж байна. Энэ хүрээнд:
Салбарын хүний нөөцийн чадавхыг бэхжүүлэх зорилгоор Хүний нөөцийн сургалт, уулзалт, хэлэлцүүлгийг 2 удаа зохион байгуулсан. Энэхүү уулзалт, хэлэлцүүлгээс гарсан зөвлөмжийн дагуу Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам, Боловсрол, шинжлэх ухааны яам, их, дээд мэргэжлийн боловсролын сургуулиуд, салбарын төрийн болон төрийн бус байгууллагын төлөөллөөс бүрдсэн нийт 17 хүний бүрэлдэхүүнтэй Ажлын хэсэг байгуулан тухайн жилд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулан хэрэгжилтийг зохион байгуулан ажиллаж байна.
Мөн түүнчлэн Азийн хөгжлийн банктай хамтран НААҮБ-ын техникийн ажилтнуудын мэдлэг, ур чадварыг дээшлүүлэх, чадавхжуулах техник туслалцааны төсөл хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.
Төслийн хүрээнд хүний нөөц, техникийн чадавх болон сургалтын хэрэгцээг үнэлэх аргачлалыг боловсруулах, инженер, техникийн ажилчдын одоогийн байдалд дүн шинжилгээг хийх, сургалтын хүртээмж, чанар, үйлчилгээний үр дүнг дээшлүүлэх богино, дунд хугацааны сургалтын үнэлгээг хийх, сургалтын тоног төхөөрөмж, техник хэрэгсэл, сургалтын хөтөлбөр, сургалтын үзүүлэн материалууд, дадлага хийх газруудыг хамруулах, техникийн сургалтын стратеги боловсруулах болон стратегийн гүйцэтгэлийг үнэлэх хяналтын тогтолцоог боловсронгуй болгох, жилийн төлөвлөгөө, хөтөлбөр боловсруулах ажлуудыг гүйцэтгэж байна.
Салбарын инженер, техникийн ажилтан бэлтгэж хүний нөөцийг бүрдүүлэх зорилгоор ШУТИС-тай хамтран 2021-2022 оны хичээлийн жилээс эхлэн Улаанбаатар хот болон орон нутгийн НААҮБ-ын 24 хүн 2,5 жилийн эчнээ ангид суралцуулж байна.
Салбарт хэрэгжиж буй бүтээн байгуулалтын ажилтай уялдуулан орон нутгаас ирсэн хүсэлтийг харгалзан 2022-2023 оны хичээлийн жилд дээрх сургалтыг үргэлжлүүлэн хичээллүүлэхээр ажиллаж байна.
Өнөөдрийн байдлаар салбарт нийтдээ 10000 гаруй ажилтан, ажиллагсад ажиллаж байгаа бөгөөд нийт ажиллагсдын 11,3 хувийг инженер техникийн ажилтан, 77,5 хувийг мэргэжилтэй ажиллагсад, 11,2 хувийг санхүү, захиргаа аж ахуйн ажилтнууд эзэлж байна.
Дээрх ажиллагсдаас доктор, зөвлөх зэрэгтэй инженер 64, мэргэшсэн инженер 266, мэргэшсэн нягтлан бодогч 76 ажиллаж байна.
Салбарын ИТА-уудын 54 хувь нь эрэгтэй, 46 хувь нь эмэгтэйчүүд эзэлж байгаа бол ажил мэргэжлийн онцлогоос хамаарч цэвэр, бохир усны шугамын засварчин, сантехникийн засварчин, гагнуурчин, цэвэр, бохир усны зөөврийн машины жолооч гэх мэт ажлын байруудад эрэгтэйчүүд 67 хувийг үлдсэн 33 хувийг эмэгтэйчүүд бүрдүүлж байна.
Хоёрдугаарт: Салбарын санхүү эдийн засгийн чадавхын асуудал юм. Учир нь нийт өр төлбөр 324.4 тэрбум төгрөг байна. Салбарын эдийн засгийн үзүүлэлтийг сайжруулахын тулд зардал нөхөх төлөвлөгөө боловсруулж хэрэгжүүлэх, хөрөнгийн менежмент хийх, тарифын зохицуулалт хийх зэрэг ажлуудыг зохион байгуулан ажиллаж байна.
Гуравдугаарт: Орон нутгийн хэмжээнд зарим аймгийн ихэнх сумдад дулаан хангамжийн ашиглалт, үйлчилгээгээ хувийн байгууллагуудад хариуцуулж, олон жилийн менежментийн гэрээгээр өгсөн байдаг. Төв суурин газруудад дулааны шугамтай ус хангамжийн шугамыг нэг сувагт угсарч ашигласнаар цэвэр усны шугамыг хөлдөх эрсдэлээс сэргийлдэг. Гэтэл цэвэр усны шугамыг шинээр барьж байгуулах явцад сумдын дулааны ашиглалт, үйлчилгээ хариуцаж байгаа хувийн хэвшлийн байгууллагууд дулааны шугамыг цэвэр усны шугам хамт явах боломжгүй нарийн сувагт эсвэл суваггүй технологи ашиглаж, урьдчилсан дулаалгатай хоолойгоор угсарсан зэрэг асуудал байна. Зөвхөн төсвийн хэдэн байгууллагуудыг дулаанд холбосон, бусад байгууллага, аж ахуйн нэгж, айл өрхүүд дулаанд холбогдоогүй байна. Төслийн хүрээнд шинээр айл өрх, аж ахуйн нэгжийг холбох шаардлагатай тулгарахад халаалтын тогооны хүчин чадал, шугам сүлжээгээ өргөтгөхгүй байх, улсын төсвийн хөрөнгөөр хувийн байгууллагын харьяаллын шугам сүлжээ, тоног төхөөрөмжид хөрөнгө оруулах боломжгүй тул тухайн байгууллагын өргөтгөл шинэчлэлт хийх боломж нөхцөл бүрдэхийг хүлээх гэх мэт хүндрэлүүд гарч байна. Энэ талаар ЭХЯ-тай хамтран ажлын хэсэг зохион байгуулан ажиллаж байна.
-2022-2023 оны өвөлжилтийн бэлтгэл ажил хэрхэн хангагдав?
-“Орон сууц, нийтийн аж ахуйн байгууллагуудын өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг эрчимжүүлэх тухай” Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2022 оны 6 дугаар сарын 16-ны өдрийн 2022/02 дугаар албан даалгаврыг гаргаж, түүнийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд Барилга, хот байгуулалтын салбарын өвөлжилтийн бэлтгэл ажлын нарийвчилсан төлөвлөгөөг батлуулан ажиллаж байна.
Салбарын хэмжээнд 2022-2023 оны өвөлжилтийн бэлтгэл ажилд 34.9 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт зарцуулж, 1625 нэр төрлийн ажил гүйцэтгэхээр төлөвлөсөн. 2022 оны есдүгээр сарын 15-ны өдрийн байдлаар 1154 нэр төрлийн ажил хийгдэж 20.8 тэрбум төгрөг зарцуулаад байна. Үүний үр дүнд өвөлжилтийн бэлтгэл ажлын биелэлт улсын хэмжээнд 72.7 хувь, /үүнээс нийслэлд 74 хувь, орон нутагт 71.5 хувийн /-тай байна.
